Şanzuman görevleri, kullanımı, bakımı

Buradan sizlere şanzumanlar hakkında bilgilendirmeler yapacağım. Bunlar yardımcı ve detay bilgilendirmelerdir. Şanzıman ya da vites kutusu, motordan, baskı balata (kavrama ile aldığı hareketi istenilen tork değerinde, şaft veya diferansiyele ileten aktarma organıdır. Şanzıman motordan aldığı dönme enerjisini arabanın tekerleklerine ileten araba parçasıdır. Sadece motorun çalışması arabayı hareket ettiremeyeceği için şanzımanlar büyük görev üstlenirler. Günümüz otomobillerde bir çok çeşit şanzıman tipi kullanılmaktadır. Aşağıda ayrıntılı olarak anlatılacak olan şanzıman çeşitleri;

-Manuel Şanzıman
-Yarı Otomatik Şanzıman / Tek Kavramalı Şanzıman
-Tam Otomatik Şanzıman / Tork konvertörlü Şanzıman
-DSG Şanzıman / Çift Kavramalı Otomatik Şanzıman
-CVT Şanzıman (Sürekli Değişken Şanzıman) şeklindedir. Sayının ilerleyen bölümlerinde şanzıman çeşitleri, şanzıman parçaları ve şanzıman arızaları hakkında bilgiler bulabilirsiniz.

Şanzıman Görevleri
Araç dururken motorun çalışır vaziyette kalmasını sağlamak (boş vites veya N)
Debriyaj yardımıyla döndürme momentini arttırarak aracın kalkışını sağlamak (1. vites)
Yol ve trafik durumuna göre araca en uygun olan hızı ve torku (momenti) seçebilmeyi sağlamak (2., 3., 4., vites)
Seçilen uygun vites ile yüksek hızlarda dahi ekonomik sürüşün mümkün kılınması (5. vites)
Motor gücünün aracı gerektiğinde geri de hareket ettirebilmesi (geri vites veya R)

Şanzımanın Teorik Kullanımı
Motorlu aracı sürerken motor devri istenmeyen yüksek ya da alçak seviyelere ulaşabilir. Yüksek devir gereksiz fazla yakıt, alçak devir ise istop etme tehlikesi demektir. Şanzıman motorun işlevini daha ferah, tehlikesiz, ve ekonomik yerine getirebilmesi için gereklidir. Motoru zorlamadan tekerleklerin devir hızının kademeli olarak yükseltilmesi ya da alçaltılması işleminde şanzıman sürücünün işini kolaylaştırır ve genellikle vites kolu ile ulaşılıp idare edilir. Düz vites kutusunda motor yüksek devir yaparken bir üst vitese, motor devri fazla düştüğünde bir alt vitese değiştirip motoru rahatlatma işlemi üç aşamalı yapılır:
-Önce debriyaj yardımıyla (manuel viteslerde debriyaj pedalına basarak) motor gücünün tekerleklerle bağlantısı kesilir.
-Şanzıman içindeki dişlilere motor gücü yüklenmezken vites kolu ile istenen oranda dişliler araya sokulur.

Motor devrini düşürebilmek, sonra gaz vererek daha da hızlanabilmek için daha yüksek oranda dişliler, yani bir üst vites,
Motor devrini arttırabilmek, sonra fren yaparak motor stop etmeden daha da yavaşlayabilmek için daha alçak oranda dişliler, yani bir alt vites, durulacaksa, durulduğunda motorun stop etmemesi için, arada dişli ya da doğrudan bağlantı olmayan duruma getirilir (N), yani vites boşa alınır, geri gidilecekse motor gücünü ters yöne çevirten dişliler, yani geri vitese (R) geçilir.

Şanzımanın Pratik Kullanımı
Özellikle rampada öne ya da arkaya eğimli park halinden yokuş yukarı harekete geçişte, aşağı hareket olmadan ve sarsıntısız geçiş için sürücünün bu üç işlem aşamasını çok hızlı ve kontrollü yapması, en önemlisi de freni gevşetip gaz verirken debriyajın sürtünme-tutunma kuvvetini duruma uygun oranda arttırması gerekir. Bu hem genel sürücülük tecrübesi, hem de sürülen aracın gaz, fren ve debriyajı ile tecrübe gerektirir. Bu karmaşık işlemde trafik yoğunluğu, acemilik, gözü yoldan ayırmama gereği, aracın halen hangi viteste olduğunu bilememe, ve telaş, tehlikeli durumlara yol açabilir.

Bu tehlikeli durumlar şunlar olabilir: aracın ani hamle yapıvermesi, beklenmedik duruvermesi, motorun trafikteyken stop edivermesi (motor destekli işlemlerin bu yüzden aniden çok daha fazla kuvvet gerektirir hale gelivermesi), şanzımanın içindeki dişlilerinin zedelenmesi, debriyaj balatalarının zedelenmesi, ve frenlerin zedelenmesi. Otomatik şanzımanda vites değiştirme işlemleri ve frenden debriyaja yumuşak geçiş işlemleri gerekmez, bu yüzden bu tehlikeli durumlar daha az söz konusudur.

Otomatik şanzıman bu işleme biraz ferahlık getirip tehlike ihtimalini azaltır. Sürücü genelde sadece boş (N), ileri (D), geri (R) ve park etme (P) seçeneklerinden birine karar verir. Sarsıntısız geçişleri ve motoru zorlamadan aracın istenilen sürata ulaşmasını sürücünün gaz ve fren kullanımına uyarak Otomatik şanzıman kendiliğinden sağlar. Eğimli park halinden yokuş yukarı harekete geçişte de Otomatik şanzıman geri kaymayı önleyebilir

Şanzımanın bakımı
Vites kutusunun içerisinde yan tapa seviyesinde dişli yağı bulunmalıdır. Yağ numarası araçların teknik özelliklerine göre farklılık arz eder; kullanma kılavuzu tavsiyesine uyulmalıdır. Araçlarda vites kutusu çıkışına irtibatlı olan kilometre teli ile kilometre göstergesine kumanda edilir. Bazı yeni model araçlarda kilometre bilgisi ABS sisteminden okunur. Belirli sürelerde vites kutusunun ön ve arka kısımlarında yağ kaçağı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Yağ kaçağı varsa araç servise götürülmelidir.

Şanzımanın parçaları ve ana elemanları
Giriş mili(Priz direkt)
Ana mil
Grup mili
Dişli grupları
Geri vites dişlisi (Boş dişli)
Kayıcı mil
Sekromençler (her vites dişlisi için)
Vites çatalı (Her vites dişlisi için)

Mithat SÖNMEZ / Nascar Jeep Servis

1 Ağustos 2022 : 14.03